www.artrotterdam.nl

Mooi weer, indrukwekkend uitzicht. Binnen: gekrioel in een rare ruimte. Oneervol hingen de werken in te donker, slecht belicht, te krap enz enz. Het kan zijn dat ik mijn dag niet had. Maar eruit sprongen Petra Morenzi en Markus Hansen.

Zaterdag met Nirdosh (Petra) van Heesbeen excursie naar Museum Belvédére (Heerenveen) en de Princessehof in Leeuwarden georganiseerd. En uitgevoerd. Het was erg goed om even helemaal met werk van anderen bezig te zijn. Ikzelf ben voornamelijk gefascineerd door de foto’s van Nirdosh’ reis naar China langs keramiekwerkplaatsen en haar verhalen daarbij. We hebben samen twee voordrachten gehouden , dus ik heb er twee keer van kunnen genieten.

Vandaag begin ik aan de eindsprint voor de expositie in Arnhem. Met Antoinette (van Gaal) afspraken gemaakt en de datum nauwkeurig vastgesteld: zondag 6 april om drie uur gaat Corinne van de Hoeven, radioprogrammamaakster bij de NPS , mijn tentoonstelling openen.
Het wordt nog even flink doorwerken, maar het eindpunt is in zicht!

It would be nice to do something important.
Something political?

Noorse inzending Biennale Venetië

Venetië in het begin van de maand augustus was zonnig en rustig. Met in mijn hoofd de beetje gaperige kritieken op deze aflevering -de 52 ste- begon ik de rondgang van de Giardini , naar de Arsenale en sommige plekken in de stad een beetje voorzichtig. Gelukkig verdween het beduchte erg snel na het betreden van het Spaanse paviljoen -Josee Luis Guerin met Laure je t’aime die Mark errug aansprak- Los Torrenznos met wel heel komische persiflages op politiek gedrag-en werd ik ontzettend gefascineerd in het Italiaanse paviljoen door de installatie van Sophie Calle over de dood van haar moeder. In twee ruimtes wordt een sfeer van een doodsbed geschapen. De video laat een vrouw zien die sterft. Steeds wordt gevoeld en gechekt door artsen, familie, onduidelijk wie, of de vrouw nog leeft of gestorven is. Hoewel de dood onherroepelijk is werd het moment van sterven zo dichtbij gehaald en zo ge -ontmystificeerd dat veel mensen, merkte ik, geschokt reageerden. Wat in kunstruimtes zoveel wil zeggen als snel weglopen met een gezicht van ah nee-.
Godzijdank kwam diezelfde Sophie Calle nogmaals aan bod door het franse paviljoen. Zij heeft een brief, van een man aan een vrouw, zeg aan haarzelf, voorgelegd aan 140 vrouwen. De man beëindigt de relatie in deze brief en sluit af met de woorden ‘prenez soin de vous’/’zorg goed voor jezelf’. Het ontzettend leuke aan haar bijdrage was haar vraag aan de vrouwen vanuit hun professie -advocate , psychiater, actrice, grafologe , comissaris van politie, meisje van 9, noem maar op-, de brief te bestuderen en er commentaar op te geven. HOEWEL professioneel was het een paviljoen vol venijn. De man werd op alle mogelijke manieren gefileerd, beoordeeld, uitgelachen, gekleineerd. Ontluisterend en amusant tegelijkertijd. Door de enorme hoeveelheid aan commentaren kreeg ik onherroepelijk het gevoel dat er uiteindelijk maar twee polen bestaan in de wereld: de vrouwen versus de mannen en mocht een man een vrouw schade toebrengen de vrouwen de benadeelde vrouw ter hulp zullen schieten, alleen maar om revanch te nemen op hun eigen persoonlijke ervaringen. Grandioos dus. http://www.sophiecalle.net/
Ik moet zeggen dat de Giardini me meer bevielen dan de Arsenale. Daar was zoveel politiek geweld en weeirde Chinese films – dat ik veel er van vergeten ben. Statements werken bij mij niet zo. Ik word er meestal een beetje geërgerd door. En dan, net toen ik het wel zo’n beetje gehad had, kwam ik in een grote zaal met aan beide kanten schermen. Ik was toe aan zitten en terwijl ik keek gebeurde er iets wat ik echt niet meer had verwacht. Allerlei mensen kwamen in beeld, jong en oud, hen was duidelijk verzocht een zin uit te spreken, in hun moederstaal: ‘je vais mourir’, ‘ik ga sterven’, ‘I will die’. Het was werkelijk bijzonder wat je allemaal te zien kreeg met die ene zin: weerzin, overmoed, veel gegiechel -heel jonge mensen- ernst, verlegenheid, aanvaarding, ongeloof, alles wat je kan verwachten aan secundairies bij het uitspreken van die zin. Ik heb het later voor mezelf geprobeerd de zin uit te spreken en dat was moeilijk want je wordt in een keer geconfronteerd met iets heel groots. Denken, ja dat kan wel, maar ZEGGEN ! Toen er een oude vrouw verscheen , grijs permanentje, krukken, scheve bril, die haar ‘ik ga sterven’ zo als voldaan feit -over een half uurtje, had ze eraan toe kunnen voegen- bracht werd ik echt even van de sokken geblazen. Zo wil ik het ook kunnen, dacht ik. Later. Deze bijdrage was overigens ook chinees. Ik denk dat het Yang Zhenzhong was, maar het zou ook Yang Fudong kunnen zijn.

De volgende dag zochten we de installatie van Bill Viola op. http://www.digischool.nl/ckv2/ckv3/kunstentechniek/viola/bill_viola.htm In een kleine kapel bij het San Marco , helemaal de perfecte plaats voor zijn werk. Het was erg donker binnen, en erg licht buiten, dus ik moest even wennen. Recht tegenover de deur, links en rechts waren schermen geplaatst op sarcofagen/altaren. Ieder scherm liet een menselijk figuur zien die in een vaag grijs, zwart wit werd weergegeven. De figuur loopt richting de kijker en neemt een stap naar voren. Door lichtwerking en gebruik van water wordt een enorme beweging gesuggereerd. De figuur wordt dan in kleur, helder en van dichtbij getoond, tot hij/zij zich weer omdraait en terug gaat. Evangelisch : ja en nee. Leven en dood? Onherroepelijk. Incarnatie? Ongetwijfeld. Maar door het trage tempo en de subtiele bewegingen van de acteurs -Viola doet zelf ook mee- bekijk je minstens een half uur lang steeds weer diezelfde stap van allerlei mensen, van helemaal en vol, tot een vinger en dan weer terugdeinzen. Viola laat dit zien zonder devoot gesjoemel terwijl het dat toch heel makkelijk zou kunnen worden. Juist de enorme verscheidenheid van vormen die mensen aannemen, dat ongelofelijk wat dynamiek, energie, vitaliteit genoemd wordt wordt met veel liefde en helderheid getoond. de eerste keer dat ik onvoorbereid zijn werk zag stond ik met ongeloof te kijken wat hij met videokunst kan doen. Ik dcaht dat die beleving niet meer te herhalen zou zijn maar dat kan dus wel. Wat een kunstenaar!

Laatst genoemd en kort daarover het werk van Tracey Emin. Pijnlijk prachtig en ik weet heel heel zeker dat het heel eerlijk werk is. ‘Borrowed Light’ is een eerbetoon aan haarzelf door haarzelf gegund door heel veel mensen. Als schilderkunst zo diep kan raken is ze nog niet dood. Wel heb ik , zeker door deze Biënnale en in vergelijking met de Documenta een groeiende kritiek op de geldstromen binnen de kunstwereld. De hijgerigheid en de snelheid waarmee ‘waarden’ worden geïnstalleerd. De Documenta was in die zin interessanter, maar de Biënnale gaf de kunstenaars die al jaren bewijzen dat ze met een enorme drijfkracht doorgaan hun erkenning en plaats. Zo ook weer kritiek op de nederlandse inzending. Miks’ installatie in Utrecht dit vroege voorjaar was heel erg goed maar het werkte niet op deze Biennale voor mij. Rommelig in opzet – bijna altijd vind ik, zou het zo’n moeilijk paviljoen zijn of wil nederland gewoon te veel en te ludiek kwijt?

De jeugdherberg in Kassel had nog twee plaatsen. Heel Kassel zat vol. Niet dat je dat kon merken als je rondliep: Documentagangers speuren is een leuke bezigheid: Pas in de biertent aan het water spraken we mensen die ‘leider noch nicht’ de Documenta bezocht hadden.

Eerlijk is eerlijk: de vorige Documenta in Kassel was er voor mij een die me de hele tijd het gevoel gaf dat ik mijn huiswerk niet goed genoeg had gedaan. Percentage zwarte pakken en vormgeversbrillen was in 2002 enorm hoog. Ik in mijn bloemetjesjurk voelde me te frivool, te gewoon, Te..niet serieus genoeg.
Maar ik ben naar de Documenta gegaan na een aanbeveling van Gijs van Tuyl in het radioprgramma Opium. Van Tuyl is de directeur van het Stedelijk in Amsterdam. Hij boezemt vertrouwen in. Door de huidige tentoonstellingen van het Stedelijk en door de volgbaarheid en logica in zijn keuzes en opvatting. Ik wil daar best meer van weten. Hij vergeleek de Biennale, de Documenta en Art Basel met elkaar. De Biennale is mijn vaste trip langs Venetië , ieder tweede jaar sinds 1994. -Bloemetjesjurken!- Volgens hem kan ik beter niet gaan- en vele anderen met hem. Ik ga toch. Zijn enthousiasme over de Documenta werkte aanstekelijk. Ik was toe aan herziening.

We hebben het heel grondig aangepakt, Ettienke en ik. Beladen met folders en stadsplannen en wegwijzers (Ettienke is een geograaf) hebben we ons laten leiden door concept -De ervaring maakt het kunstwerk- en de daarbij passende drie vragen die we ons en elkaar steeds voorlegden om steeds bij het motto terug te keren.

Ist die Moderne unsere Antike?

Was ist daß bloße Leben?

Was tun ?

Soms wat onbevredigend moet ik zeggen en soms ook wel wat vaag. Ik kan er eigenlijk niet onderuit dat ik me er erg van bewust ben van het feit dat het een echtpaar is dat deze Documenta heeft samengesteld. Een echtpaar! Dan denk je aan gesprekken in bed of bij het ontbijt over die Documenta en dan WEET je dat er meer achter zit dan zomaar…Zij zijn geraakt door de werken die ze laten zien…Wij volgen HUN keuze. Wiens Documenta is het dan eigenlijk? Privéverzameling? Of werkelijk tijdsbeelden? Of zijn zij echt zo beheerst dat zij zich bij de kunstwerken steeds blijven afvragen wat iets eigenlijk kan betekenen -soms zijn dingen gewoon mooi. Of lelijk maar toch wel heel erg waar- Ik had misschien toch de driehonderd nog wat tellende reader voor de educatie moeten kopen. http://www.documenta12.de/leitmotive.html?&L=0
We zullen het pas over een paar jaar weten. Wat deze Documenta doet/ heeft gedaan. Of kunstenaars door deze Documenta invloed uit oefenen, -ik geloof het nog niet, maar ik moet eerlijk zeggen, ik WEET HET NIET.- monialisme, globalisme, ze laten wel iets zien.
Goed. Mijn top vijf :

1. Tseng Yu Chin
Who is Listening?
Kinderen in witte T shirst voor dezelfde witte muur. een voor een komen ze voor de camera, kijken in de camera. Dan wordt er een plens melk-yoghurt?-in hun gezicht gegooid. het lukt sommigen om nog even in de camera te blijven kijken, maar het is prachtig: de onwillekeurige lach die bij de kinderen doorbreekt is zo oer en oer menselijk. Het plezier borrelde bij mezelf ook op. En natuurlijk probeert iedereen te luisteren..
2. Hu Xiaoyuan
The times
Ze hangen in een donkere trapopgang: drie zijden werken waar in ieder werk spullen van grootmoeder, moeder en de kunstenares zelf genaaid. een heel eenvoudig concept maar erg aziatisch in uitdrukking en heel erg vrouwelijk.
3. Halil Altindere
Dengbejs
Vier mannen zitten in een gebedhuisachtige ruimte, perzische tapijten op de vloer . Ieder heft een gezang aan: heel intiem persoonlijk, politiek geëngageerd -het zijn koerden, blijkt- : zij zingen hun verhalen. Door ritme en herhaling en het gezang werkt het heel rustig -moest ook echt even zuchten toen ik de video bekeek-. Een van de zangers loopt naar buiten. Hij verlaat het houten gebouw en het beeld zoemt uit: terwijl de man een cigaretje opsteekt verandert het perspectief van waaruit ik het gebouw bekeek -oeroud in de bergen ergens , dacht ik, blijkt het houten gebouw op het dak van een ultramodern kantoorgebouw in een drukke stad te staan..
4. Sheela Gowda
Collateral
Op hele dunne metalen zeven is wierook van verschillende grootes en vormen in een compositie neergelegd en aangestoken, opgebrand. Wat te zien is zijn stukken verbrand wierook. Onaangeraakt na verbranding. Je kijkt naar as. En hoe meer ik keek, hoe meer ik me de woorden ashes to ashes, dust to dust bewust werd. Onze eigen kwetsbaarheid. Sacraal.
5. Lin Yilin
Safely manoeuvring Across Lin He Road
Een zebrapad in een drukke stad. Op de achtergrond een bouwplaats, op het zebrapad een man en een zelf gestapeld muurtje van bakstenen. Hij neemt de achterste steen op en legt hem naar voren, zodat zijn muurtje heel langzaam het zebrapad over-gestapeld wordt. Wat doet het verkeer als hij nog meer naar het midden van de weg komt/ De auto’s razen langs hem heen. Boeiend en spannend en humorvol.

Bij twijfel: Gaan, naar die Documenta, : intelligent samengesteld, de terassen zijn lommerrrijk, Kasselaren erg vriendelijk.

Logboek vermeldt:
Documenta 13-14 juni 2007
Ettienke en Francis
30 graden celcius, zonnig,heet
sla, sla, sla, pasta
jeugdherberg
Byzondere ontmoetingen:
echtpaar van 75, doof meisje, restauranthouder
plus het gironummer van Ettienke en het verschuldigde bedrag